Ai Cập Cổ Đại Hay Trung Hoa? Khám Phá Tổ Sư Bói Toán Cổ Xưa Nhất

Trong lịch sử văn hóa phương Đông, bói toán luôn giữ vị trí đặc biệt như cầu nối giữa con người với thế giới tâm linh. Nhưng câu hỏi "Ai là tổ sư của thuật bói toán?" vẫn gây tranh cãi giữa các học giả. Dựa trên tư liệu khảo cổ và cổ thư, nhiều bằng chứng chỉ ra rằng Phục Hy – nhân vật huyền thoại Trung Hoa – được tôn vinh là ông tổ của thuật bói dịch.

1. Truyền thuyết về Phục Hy và Hà Đồ Lạc Thư

Theo "Sơn Hải Kinh" và "Chu Dịch", Phục Hy (khoảng 4500 năm TCN) được coi là người sáng tạo ra Bát Quái – nền tảng của Kinh Dịch. Truyện kể rằng ông quan sát vết trên mai rùa thiêng và vằn lưng long mã xuất hiện ở sông Hoàng Hà, từ đó vẽ nên Hà Đồ – biểu tượng âm dương ngũ hành. Bát Quái (Càn, Đoài, Ly, Chấn, Tốn, Khảm, Cấn, Khôn) trở thành hệ thống ký hiệu đầu tiên dùng để luận giải vận mệnh.

2. Bằng chứng khảo cổ học

Năm 1973, giáp cốt văn (xương thú khắc chữ) đời Thương (1600–1046 TCN) được phát hiện tại An Dương, Hà Nam, ghi lại các phương pháp bói bằng mai rùa. Những ký tự này chứng minh hệ thống bói toán đã hoàn thiện từ trước khi Chu Văn Vương (thế kỷ 11 TCN) phát triển Kinh Dịch. Điều này củng cố giả thuyết về nguồn gốc xa xưa hơn của thuật bói – trùng khớp với thời đại Phục Hy trong truyền thuyết.

3. Vai trò của Chu Văn Vương và Khổng Tử

Dù Phục Hy được xem là khởi nguyên, Kinh Dịch chỉ thực sự hệ thống hóa dưới thời nhà Chu. Chu Văn Vương (cha của Chu Vũ Vương) khi bị giam ở Dữu Lý đã phát triển Hậu Thiên Bát Quái, kết hợp Bát Quái thành 64 quẻ. Đến thời Xuân Thu, Khổng Tử thêm "Thập Dực" – 10 luận giải triết học – biến Dịch kinh từ sách bói toán thành tác phẩm đạo đức học.

4. Tranh cãi về nguồn gốc đa văn hóa

Một số học giả phản biện rằng thuật bói xuất hiện độc lập ở nhiều nền văn minh. Tại Việt Nam, trống đồng Đông Sơn (700 TCN) có hoa văn thể hiện tín ngưỡng thiên văn. Ở Lưỡng Hà, thầy bói (barû) Babylon từ 3000 năm TCN đã dùng gan động vật để tiên đoán. Tuy nhiên, hệ thống lý luận chặt chẽ như Bát Quái vẫn là đặc sản của văn hóa Trung Hoa cổ.

5. Di sản bói toán trong văn hóa Việt

Người Việt tiếp nhận Kinh Dịch thông qua 1000 năm Bắc thuộc. Đền thờ Phục Hy xuất hiện ở một số làng nghề truyền thống, đặc biệt nơi có nghề khảm trai (gắn với biểu tượng âm dương). Các phương pháp như xem tử vi, bói Kiều, bói dịch vẫn tồn tại trong dân gian, dù đã pha trộn với tín ngưỡng bản địa như đạo Mẫu.

6. Góc nhìn khoa học hiện đại

Nghiên cứu của GS Lương Trọng Nhàn (ĐH KHXH&NV Hà Nội) chỉ ra tính "xác suất thống kê sơ khai" trong Bát Quái. Ví dụ: quẻ Càn (3 vạch liền) mang xác suất 1/8, tương ứng 8 phương hướng trong không gian 3 chiều. Cách sắp xếp này phản ánh tư duy phân loại vũ trụ của người cổ đại, dù không mang tính tiên tri theo nghĩa đen.

, Phục Hy xứng đáng được tôn vinh là tổ sư bói toán nhờ sáng tạo Bát Quái – hệ mã hóa vũ trụ đầu tiên. Từ nền tảng này, các thế hệ sau đã xây dựng nên kho tàng triết học phương Đông đồ sộ, vượt khỏi ý nghĩa bói toán thuần túy để trở thành cách thức nhận thức thế giới độc đáo.