Giấc Mơ Dưới Góc Nhìn Khoa Học Thần Kinh

Trong lĩnh vực nghiên cứu về ý thức con người, giấc mơ luôn là chủ đề thu hút sự tò mò của cả giới khoa học lẫn công chúng. Những tiến bộ gần đây trong công nghệ chụp ảnh não và phân tích dữ liệu thần kinh đã mở ra góc nhìn mới về cơ chế hình thành và ý nghĩa sinh học của những trải nghiệm kỳ ảo này.

Các nghiên cứu tại Đại học California năm 2023 chỉ ra rằng giai đoạn REM (chuyển động mắt nhanh) - khi con người mơ nhiều nhất - có mối liên hệ chặt chẽ với sự kích hoạt đồng thời của vùng vỏ não thị giác và hạch hạnh nhân. Điều này giải thích tại sao hình ảnh trong mơ thường sống động đi kèm cảm xúc mãnh liệt, dù không có kích thích từ môi trường bên ngoài.

Một phát hiện đáng chú ý từ thí nghiệm sử dụng fMRI trên 150 tình nguyện viên cho thấy não bộ xử lý thông tin trong mơ theo cơ chế "ngược" với thức tỉnh. Thay vì tiếp nhận tín hiệu từ giác quan, vỏ não trước trán tự tạo ra chuỗi hình ảnh ngẫu nhiên dựa trên ký ức được mã hóa trong hồi hải mã. Quá trình này được ví như hệ thống dọn dẹp dữ liệu thần kinh, giúp củng cố trí nhớ dài hạn và điều chỉnh cảm xúc.

Các nhà nghiên cứu tại Viện Max Planck đã phát triển mô hình AI dự đoán nội dung giấc mơ với độ chính xác 63% thông qua phân tích hoạt động điện não đồ. Công nghệ này dựa trên nguyên lý ánh xạ giữa mẫu sóng não beta (18-25Hz) và nhóm khái niệm liên quan đến trải nghiệm cá nhân. Tuy nhiên, hiện tượng "mơ sáng suốt" (lucid dream) - khi người mơ nhận thức được mình đang mơ - vẫn là thách thức lớn do liên quan đến cơ chế tự phản tỉnh phức tạp của não.

Trong lĩnh vực y học, việc phân tích cấu trúc giấc mơ đang được ứng dụng để chẩn đoán sớm rối loạn tâm thần. Một nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature Neuroscience năm 2024 phát hiện những người có giấc mơ với tỷ lệ yếu tố kỳ dị cao hơn 40% so với trung bình thường sở hữu mật độ chất xám thấp hơn ở thùy đỉnh.

Tranh cãi khoa học về bản chất giấc mơ vẫn tiếp diễn giữa hai trường phái: Một bên cho rằng đó là sản phẩm phụ của quá trình xử lý thông tin, bên kia tin vào vai trò tiến hóa cụ thể. Những bằng chứng mới từ nghiên cứu trên động vật linh trưởng cho thấy khả năng mô phỏng tình huống nguy hiểm trong giấc mơ có thể là cơ chế sinh tồn được bảo tồn qua hàng triệu năm.

Dù còn nhiều bí ẩn chưa được giải mã, sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và sinh học thần kinh đang dần vén màn bức tranh phức tạp về thế giới mộng mị. Các chuyên gia dự đoán trong thập kỷ tới, con người có thể phát triển công nghệ ghi lại toàn bộ trải nghiệm giấc mơ dưới dạng phim ảnh, mở ra kỷ nguyên mới cho cả y học lẫn nghệ thuật.