Khám Phá Giấc Mơ Cổ Đại Của Vương Quốc Champa

Trong bóng hoàng hôn phủ xuống dải đất miền Trung Việt Nam, những viên gạch Champa nhuốm màu rêu phong vẫn thì thầm kể chuyện ngàn năm. Di sản của vương quốc cổ không chỉ tồn tại qua các đền tháp sừng sững, mà còn ẩn chứa trong những câu chuyện truyền miệng được ví như "giấc mơ chưa bao giờ tắt".

Các nhà khảo cổ từng phát hiện hệ thống kênh dẫn nước tinh vi gần thánh địa Mỹ Sơn, minh chứng cho trình độ kỹ thuật vượt thời đại. Nhưng điều khiến giới nghiên cứu trăn trở hơn cả là những bí ẩn về thế giới tâm linh được khắc họa qua điêu khắc. Tại đền Pô Nagar, hình tượng thần Shiva múa điệu Tandava trên đống tro tàn của vũ trụ dường như ẩn dụ cho triết lý "sinh diệt tuần hoàn" - quan niệm xuyên suốt trong văn hóa Champa.

Một bản thảo cổ viết bằng chữ Sanskrit tìm thấy ở Bình Định năm 2017 đã tiết lộ góc nhìn mới. Trong đó miêu tả nghi lễ "Mộng triều" của các tu sĩ Bà La Môn: bằng cách uống loại trà làm từ rễ cây Krông Pata, họ tin có thể tiếp xúc với tổ tiên thông qua giấc mơ. Phân tích dược tính cho thấy thành phần này chứa chất gây ảo giác nhẹ, giải thích phần nào cơ chế của nghi thức tâm linh độc đáo.

Nghệ thuật điêu khắc Champa còn lưu giữ kho tàng biểu tượng đa tầng nghĩa. Bức phù điêu Apsara tại Bảo tàng Điêu khắc Champa Đà Nẵng khắc họa vũ nữ thiên thần với dáng vẻ phi trọng lượng, mỗi ngón tay uốn cong như đang bắt nhịp điệu múa vô hình. Các chuyên gia phục dựng đã thử nghiệm chiếu đèn led theo góc 17 độ - phương pháp ánh sáng mà người Champa có thể đã sử dụng - khiến những đường nét tưởng chừng tĩnh tại bỗng sinh động như đang chuyển động dưới ánh trăng.

Kỹ thuật xây dựng không dùng vữa của người Champa đến nay vẫn là đề tài tranh luận. Thí nghiệm mô phỏng năm 2020 sử dụng hỗn hợp nhựa cây dầu rái và mật mía cho thấy độ kết dính đạt 92% sau 72 giờ phơi nắng. Điều này trùng khớp với ghi chép trong bi ký cổ tìm thấy ở Phú Yên, hé lộ bí quyết công nghệ đã thất truyền.

Những câu chuyện dân gian vùng Quảng Nam kể về "đêm Champa" - khoảnh khắc các linh hồn tổ tiên hiện về trong giấc mơ của trưởng làng. Nghi thức này gắn liền với hệ thống lịch pháp độc đáo dựa trên chu kỳ sao Thần Nông (Agni). Khảo sát địa vật lý gần đây phát hiện mạng lưới đá định vị thiên văn ẩn dưới lòng đất tại khu vực Trà Kiệu, cho thấy tri thức thiên văn uyên thâm của nền văn minh này.

Trong chương trình phục dựng di sản 2023, các nghệ nhân đã tái tạo thành công loại nhạc cụ Gương Champa dựa trên mô tả trong thư tịch cổ. Âm sắc độc đáo của nó - tiếng kim khí vang xa hòa với âm trầm tựa tiếng sóng - khiến nhiều nhà nghiên cứu liên tưởng đến hiệu ứng âm học trong kiến trúc đền tháp. Phân tích phổ âm cho thấy tần số 432Hz trùng khớp với tần số cộng hưởng tự nhiên của các khối sa thạch.

Bí ẩn cuối cùng nằm ở hệ thống chữ viết. Kho lưu trữ tại làng Trà Xuân (Quảng Ngãi) lưu giữ 23 phiến đá khắc ký hiệu Chăm cổ chưa được giải mã. Sử dụng trí tuệ nhân tạo, nhóm nghiên cứu Đại học Quốc gia Hà Nội đã xác định 40% ký tự có liên hệ với ngôn ngữ Mã Lai cổ, mở ra hướng tiếp cận mới để giải mã di sản ngôn ngữ đã thất truyền.

Giấc mơ Champa không chỉ là quá khứ huy hoàng, mà còn tiếp tục sống động qua từng viên gạch vỡ, nét chạm mờ và câu chuyện truyền đời. Như lời giáo sư Lê Thành Khôi - chuyên gia hàng đầu về Đông Nam Á học: "Mỗi phát hiện mới về Champa giống như ánh chớp lóe lên trong đêm, cho thấy cả châu lục vẫn đang giấu trong lòng những câu chuyện chưa từng được kể".