Bí Ẩn Của Thư Pháp Chúc Do Phương Bắc: Nghệ Thuật Tâm Linh Trong Văn Hóa Dân Gian

Trong kho tàng văn hóa Á Đông, thư pháp Chúc Do phương Bắc từ lâu đã được coi là môn nghệ thuật kết hợp giữa kỹ thuật viết chữ và triết lý tâm linh. Khác với các dòng thư pháp thông thường, loại hình này sử dụng những ký tự cổ mang ý nghĩa trấn an hoặc xua đuổi tà khí, thường được áp dụng trong các nghi thức chữa bệnh và bảo vệ gia đình.

Theo tài liệu khảo cứu tại Bảo tàng Dân tộc học Hà Nội, kỹ thuật này xuất phát từ vùng Sơn Đông (Trung Quốc) vào thế kỷ XIII, sau đó lan tỏa sang khu vực biên giới phía Bắc Việt Nam thông qua giao lưu văn hóa. Những bức "phù chú" được tạo nên từ hỗn hợp mực đặc biệt - kết hợp nhựa cây bách, than hoa và nước cốt lá ngải - mang đặc tính kháng khuẩn tự nhiên.

Một nghiên cứu thực địa năm 2019 tại Lào Cai đã ghi nhận cách thức thực hành độc đáo: người viết phải tuân thủ 3 nguyên tắc "tĩnh tâm - chính vị - khí hòa". Trước khi cầm bút, thầy pháp thường ngồi thiền 15 phút dưới gốc cây cổ thụ để điều hòa khí lực. Kỹ thuật vận bút yêu cầu sự kết hợp nhịp nhàng giữa cổ tay và hơi thở, mỗi nét chữ phải hoàn thành trong một chu kỳ hít vào - thở ra.

Điều thú vị là những bức thư pháp này không chỉ có giá trị thẩm mỹ. Năm 2021, phòng thí nghiệm Đại học Y Hải Phòng đã phân tích mẫu giấy cổ tìm thấy tại đền Mẫu Thượng Ngàn, phát hiện hợp chất hữu cơ có khả năng ức chế vi khuẩn E.coli. Phát hiện này phần nào lý giải niềm tin dân gian về tác dụng "trừ tà" của các bùa chú.

Tuy nhiên, nghệ thuật này đang đứng trước nguy cơ thất truyền. Ông Lý Văn Tú (72 tuổi, nghệ nhân cuối cùng ở Móng Cái) chia sẻ: "Giới trẻ ngại học vì phải ghi nhớ 108 bộ thủ cổ và kiêng kỵ phức tạp". Dù vậy, vài năm gần đây xuất hiện làn sóng phục dựng trong cộng đồng yêu văn hóa truyền thống. Nhóm "Hồn Việt Cổ Phong" tại Hà Nội đã số hóa 56 mẫu chữ Chúc Do, kết hợp công nghệ AR để tạo hiệu ứng 3D khi xem qua điện thoại.

Trong bối cảnh xã hội hiện đại, thư pháp Chúc Do không còn là công cụ trị bệnh mà trở thành cầu nối văn hóa. Triển lãm "Mực Thiêng" tổ chức tại TP.HCM tháng 11/2023 đã những tác phẩm phối hợp giữa họa tiết Chúc Do và tranh sơn mài, thu hút đông đảo nghệ sĩ trẻ. Điều này chứng tỏ sức sống mới của di sản khi biết cách thích nghi mà vẫn giữ được cốt cách truyền thống.

Các chuyên gia nhận định, để bảo tồn nghệ thuật độc đáo này cần có sự hợp tác đa ngành. Tiến sĩ Nguyễn Thị Hồng Vân (Viện Nghiên cứu Hán Nôm) đề xuất: "Nên xây dựng bộ tiêu chuẩn về chất liệu và kỹ thuật, đồng thời kết hợp với ngành du lịch để tạo sản phẩm trải nghiệm". Qua đó, thư pháp Chúc Do không chỉ là di sản của quá khứ mà còn trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo cho tương lai.