Bạch Thuật và Hắc Thuật: Hai Mặt Của Tín Ngưỡng Dân Gian Việt Nam

Từ hàng trăm năm nay, những câu chuyện về bạch thuật (pháp thuật trắng) và hắc thuật (pháp thuật đen) đã len lỏi vào đời sống tâm linh của người Việt. Không chỉ là yếu tố huyền bí trong các truyền thuyết, chúng còn hiện diện trong những nghi lễ dân gian, phản ánh niềm tin vào sức mạnh siêu nhiên và cách con người đối mặt với những điều không thể lý giải.

Bạch Thuật: Cầu Nối Giữa Thiện và Ái
Bạch thuật thường được gắn liền với mục đích bảo vệ, chữa lành và mang lại may mắn. Các thầy pháp thực hành bạch thuật thường sử dụng bùa chú kết hợp với thảo dược, hương liệu tự nhiên. Một ví dụ điển hình là nghi lễ "trừ tà" ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Khi một đứa trẻ bị coi là "hồn nhiễm tà khí", gia đình sẽ mời thầy đến đọc kinh, đốt lá ngải cứu và treo bùa hình chữ "Thọ" trước cửa. Những nghi thức này không chỉ nhằm xua đuổi điềm xấu mà còn tạo niềm tin an ủi cho người thân.

Theo sử sách ghi lại, vào thời Lê Trung Hưng, một số đạo sĩ nổi tiếng như Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan từng được cho là sử dụng bạch thuật để giúp dân trị bệnh. Ngày nay, tại các làng quê Nghệ An hay Thanh Hóa, người ta vẫn truyền tai nhau về những "thầy mo" có khả năng giao tiếp với thần linh, dùng lời khấn và vật phẩm thiêng để giải hạn.

Hắc Thuật: Ranh Giới Mong Manh Giữa Tò Mò và Sợ Hãi
Trái ngược với bạch thuật, hắc thuật thường bị xem là công cụ của sự trả thù hoặc thao túng. Truyền thuyết về "ngải đen" – loại bùa ngải được nuôi bằng máu và linh hồn – vẫn khiến nhiều người rùng mình. Ở vùng Tây Nguyên, có giai thoại kể về một phù thủy dùng tóc và móng tay của kẻ thù để tạo bùa "ếm đối", khiến nạn nhân đau ốm liên miên. Dù chưa được khoa học chứng minh, những câu chuyện này vẫn tồn tại như lời cảnh báo về việc đùa giỡn với quyền năng tối tăm.

Một tài liệu dân tộc học năm 1923 mô tả nghi lễ "gọi hồn" tại làng Đồng Kỵ (Bắc Ninh), nơi các pháp sư được cho là có thể điều khiển âm binh. Tuy nhiên, nhiều già làng khẳng định: "Hắc thuật như con dao hai lưỡi – dùng không đúng sẽ phản chủ". Điều này cho thấy ngay cả trong niềm tin, người xưa vẫn ý thức rõ ràng về giới hạn đạo đức.

Sự Chuyển Hóa Trong Xã Hội Hiện Đại
Trong thế kỷ 21, ranh giới giữa hai loại hình phù thuật ngày càng mờ nhạt. Nhiều người trẻ tìm đến bạch thuật như một liệu pháp tâm lý, chẳng hạn việc đeo bùa may mắn làm từ lá cây thiêng. Trong khi đó, hắc thuật lại bị biến tướng thành trò lừa đảo qua mạng, với những lời quảng cáo như "yểm bùa giữ chồng" hay "trừng trị đối thủ".

Dù vậy, giá trị văn hóa của chúng vẫn không thể phủ nhận. Lễ hội đền Bà Chúa Kho (Bắc Ninh) hàng năm thu hút hàng nghìn người đến xin bùa cầu tài lộc, phản ánh khát khao về sự an toàn trong xã hội đầy biến động. Ngược lại, những câu chuyện răn đe về hắc thuật tiếp tục đóng vai trò như công cụ giáo dục đạo đức gián tiếp.

Kết
Bạch thuật và hắc thuật giống như hai mặt của đồng xu – cùng tồn tại để phản ánh những mâu thuẫn trong nhận thức con người. Chúng không chỉ là di sản văn hóa phi vật thể mà còn là tấm gương phản chiếu nỗi lo âu, hi vọng và khát vọng kiểm soát số phận của cả một dân tộc. Dưới góc nhìn đương đại, việc nghiên cứu các tập tục này cần đi kèm với sự tôn trọng và thấu hiểu bối cảnh lịch sử đã sinh ra chúng.