Trị Bệnh Và Trừ Tà: Khám Phá Bí Ẩn Của Thuật Chúc Do Trong Văn Hóa Việt

Trong dòng chảy của lịch sử y học Việt Nam, bên cạnh những phương pháp Đông y truyền thống như châm cứu hay bốc thuốc, tồn tại một hệ thống tri thức bí ẩn mang tên Chúc Do thuật – nghệ thuật trị bệnh bằng ngôn ngữ thiêng và nghi lễ tâm linh. Kỹ thuật này, thường được gọi là "trừ tà chữa bệnh", không chỉ phản ánh tín ngưỡng dân gian mà còn hé lộ cách người xưa lý giải mối quan hệ giữa thể xác và vũ trụ.

Nguồn gốc và triết lý nền tảng

Chúc Do thuật xuất hiện từ thời Hùng Vương, gắn liền với tín ngưỡng thờ thần linh và vật tổ. Các thầy mo – người thực hành nghi thức – tin rằng bệnh tật phát sinh từ sự mất cân bằng giữa "chính khí" (năng lượng cơ thể) và "tà khí" (yếu tố ngoại xâm). Khác với y học hiện đại tập trung vào triệu chứng, Chúc Do hướng đến điều chỉnh "khí" thông qua ba yếu tố: chú ngữ (lời nói thiêng), phù chú (bùa vẽ), và động tác nghi lễ.

Một bản văn cổ ở làng Đồng Kỵ (Bắc Ninh) mô tả: "Khi hồn phách nhiễu loạn, vạn vật bất an. Dùng chữ như thuốc, dùng lời làm đao". Triết lý này cho thấy ngôn ngữ được xem như công cụ chữa lành, kết nối con người với thế giới siêu nhiên.

Quy trình thực hành điển hình

Một buổi trị liệu Chúc Do thường diễn ra qua bốn giai đoạn:

1. Chẩn "tà": Thầy mo dùng quẻ bói hoặc quan sát biểu hiện lạ (giật mình khi ngủ, vết bầm không rõ nguyên nhân) để xác định loại tà khí.
2. Chuẩn bị pháp trường: Khu vực hành lễ được rào bằng lá ngũ sắc, đặt bàn thờ với lễ vật gồm gạo muối, trứng gà và rượu trắng.
3. Hành pháp: Vừa đọc chú văn bằng âm điệu đặc biệt, thầy mo vẽ bùa trên giấy đỏ hoặc dùng dao thiêng "cắt" vào không khí xung quanh bệnh nhân.
4. Hóa giải: Đốt phù chú, hòa tro vào nước cho uống hoặc đeo bùa như vật hộ mệnh.

Trường hợp nổi tiếng năm 2018 tại Hòa Bình ghi nhận một phụ nữ khỏi chứng động kinh sau khi thầy mo Lý Văn Sử dùng bài chú "Thiên sư giáng thế, tà ma tiêu tán" kết hợp xông lá xương cá. Dù khoa học chưa thể lý giải, nhiều người tin vào hiệu quả của phương pháp này.

Tranh cãi và giá trị văn hóa

Giới nghiên cứu chia làm hai phe: Một bên coi Chúc Do thuật là "mê tín dị đoan", dẫn chứng những vụ lợi dụng để trục lợi. Năm 2020, vụ án ở Nghệ An khiến ba người nhập viện vì uống nước phù chú có trộn thủy ngân đã gây chấn động.

Tuy nhiên, các nhà nhân học như GS. Phạm Đức Dương nhận định: "Phủ nhận Chúc Do là xóa bỏ một lớp văn hóa. Nó chứa đựng tri thức dân gian về thảo dược, tâm lý trị liệu và kỹ thuật thôi miên sơ khai." Nhiều bà mẹ ở vùng cao vẫn dùng khăn hơ lửa đọc chú để giảm đau bụng cho trẻ – phương pháp tương tự liệu pháp thư giãn hiện đại.

Ứng dụng trong xã hội đương đại

Ngày nay, Chúc Do thuật được phục dựng như di sản văn hóa phi vật thể. Tại lễ hội đền Gióng (Hà Nội), nghi thức "đánh trận giả" thực chất là mô phỏng cách xua đuổi bệnh dịch thời xưa. Một số bệnh viện Y học cổ truyền kết hợp đọc thơ thiền giúp bệnh nhân an thần – phiên bản hiện đại hóa của chú ngữ.

Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Nga (Lạng Sơn) chia sẻ: "Chúng tôi không xung đột với Tây y. Có bệnh phải uống thuốc, nhưng niềm tin vào lời thiêng giúp người ta mạnh mẽ hơn."

: Cầu nối giữa quá khứ và hiện tại

Dù khoa học ngày càng phát triển, Chúc Do thuật vẫn tồn tại như chứng tích của tư duy trị liệu đa chiều. Nó buộc chúng ta suy ngẫm: Liệu có tồn tại những dạng năng lượng mà y học hiện đại chưa đo lường được? Việc bảo tồn nghi thức này không chỉ giữ gìn văn hóa mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới về tác động của ngôn ngữ lới ý thức con người.