Hình Ảnh Bạch Thuật và Hắc Thuật của Người H'Mông: Cánh Cửa Nhìn Vào Thế Giới Huyền Bí

Trong kho tàng văn hóa tâm linh của người H'Mông, bạch thuật và hắc thuật tồn tại như hai mặt của đồng xu, phản ánh quan niệm sâu sắc về sự cân bằng giữa thiện và ác. Những hình ảnh ghi lại nghi lễ, biểu tượng và dụng cụ hành pháp không chỉ là tư liệu nhân học quý giá mà còn hé lộ góc khuất đầy bí ẩn trong đời sống tín ngưỡng của cộng đồng này.

Bạch Thuật: Con Đường Chữa Lành và Bảo Vệ

Những bức ảnh về bạch thuật thường tập trung vào các thầy mo (shaman) mặc trang phục trắng, tay cầm chuông đồng hoặc vòng bạc - biểu tượng của sự thuần khiết. Một nghi lễ điển hình được ghi lại ở Lào Cai cho thấy thầy mo đang vẽ bùa trừ tà bằng máu gà trống trên vải lanh, xung quanh là các loại thảo dược như ngải cứu và cây xương rồng. Bức ảnh này phản ánh triết lý "dĩ độc trị độc": việc sử dụng vật phẩm mang tính âm (máu động vật) để trung hòa năng lượng xấu.

Các học giả ghi nhận 72 loại bùa chú bạch thuật, mỗi loại ứng với một họa tiết hình học đặc trưng. Trong ảnh chụp từ bản làng ở Hà Giang, những vòng xoáy đồng tâm trên lá bùa bằng đồng thể hiện quan niệm về vũ trụ luân hồi, trong khi hình tam giác lồng nhau tượng trưng cho mối liên kết giữa trời - đất - con người.

Hắc Thuật: Ranh Giới Mong Manh Giữa Quyền Năng và Hiểm Nguy

Khác với vẻ thanh tịnh của bạch thuật, hình ảnh hắc thuật thường gây ám ảnh bởi những chi tiết kỳ dị. Một bộ ảnh tư liệu năm 2018 tại Điện Biên ghi lại buổi lễ "gọi hồn" sử dụng đầu lợn đen, xương dơi và vải nhuộm bằng máu. Điều đáng chú ý là các pháp khí hắc thuật luôn có hình dạng méo mó hoặc khuyết tật - chiếc quạt gãy nan, con dao gỉ sét - thể hiện triết lý "bất toàn để chế ngự cái ác".

Theo thống kê của Viện Nghiên cứu Văn hóa Dân gian, 60% hình thức hắc thuật liên quan đến nghi thức "phản phệ", trong đó nổi bật là việc tạo ra "bùa ngải" - loại bùa được chụp ảnh phổ biến với cấu trúc gồm tóc nạn nhân bọc trong sáp ong đen, quấn bằng chỉ đỏ. Một bức ảnh macro cho thấy rõ lớp vảy rắn lồng trong lớp sáp, minh chứng cho kỹ thuật pha trộn vật liệu phức tạp.

Sự Đối Thoại Giữa Hai Thế Lực Qua Ngôn Ngữ Hình Ảnh

Bộ sưu tập ảnh của nhiếp ảnh gia Nguyễn Văn Hùng (giải Vàng Pano Awards 2022) đã khắc họa sinh động cuộc "đối đầu" giữa hai loại hình thuật. Trong loạt ảnh đen trắng, hình ảnh chiếc gương bạc của bạch thuật phản chiếu lại con dao găm bị bẻ cong của hắc thuật tạo thành vòng tròn khép kín, ám chỉ sự phụ thuộc lẫn nhau. Đặc biệt, cách chụp phơi sáng kép đã ghi lại cảnh thầy mo tay trái giơ cao chuông đồng, tay phải cầm túi vải đựng bùa ngải - biểu tượng của sự tồn tại song song hai mặt năng lượng.

Giá Trị Di Sản và Thách Thức Bảo Tồn

Dù có ý nghĩa nhân văn sâu sắc, nhiều hình ảnh nghi lễ đang đối mặt nguy cơ thất truyền. Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam hiện chỉ lưu giữ được 127 hiện vật liên quan, trong đó 43% đã xuống cấp. Trường hợp điển hình là bức ảnh chụp năm 1954 về lễ "cắt chỉ đen" ở Mộc Châu: những hoa văn trên khăn đội đầu thầy mo đã mờ 70% do kỹ thuật lưu trữ lạc hậu.

Các dự án như "Số hóa Di sản H'Mông" của UNESCO đang nỗ lực phục chế ảnh tư liệu bằng AI. Qua kính hiển vi kỹ thuật số, những chi tiết nhỏ như đường khắc trên xương thú dùng trong hắc thuật - vốn không thể nhìn thấy bằng mắt thường - đã được giải mã, tiết lộ hệ thống ký hiệu phức tạp liên quan đến thiên văn học cổ.

Kết: Tấm Gương Phản Chiếu Văn Hóa

Những hình ảnh về bạch thuật và hắc thuật không đơn thuần là tư liệu nghiên cứu. Chúng như tấm gương phản chiếu thế giới quan của người H'Mông - nơi cái thiện và cái ác không tồn tại độc lập, mà luôn vận hành trong vòng xoáy tương tác không ngừng. Qua ống kính máy ảnh, thế giới huyền bí ấy đang dần được giải mã, mang đến cái nhìn đa chiều về một di sản văn hóa độc đáo đứng trước ngã rẽ của thời đại số.